خانه کتاب افغانستان
نام کتاب : نامه تورانیان باستان
نویسنده: ناطق شفایی
ناشر: بنیاد اندیشه
ناطقی:«کتابی که پیش رو دارید، تحقیقی است پیرامون اوضاع و احوال اجتماعی سکاهای تورانی باستان. آن‌ها تباری از بشریت‌‍‌اند که بر اساس اشارات برخی از ارباب فن، در ازمنۀ تاریخی، آنان از درون آسیای وسطی؛ یعنی از ترکستان شرقی یا ترکستان چین تا دریای اورال و ایران و از آن‌جا با فاصله‌هایی تا رود دن و تا رود عظیم دانوب منتشر بوده‌اند. »
شفقنا: ناطقی شفایی در مقدمۀ جلد اول «نامۀ تورانیان باستان» می‌نویسد: «کتابی که پیش رو دارید، تحقیقی است پیرامون اوضاع و احوال اجتماعی سکاهای تورانی باستان. آن‌ها تباری از بشریت‌‍‌اند که بر اساس اشارات برخی از ارباب فن، در ازمنۀ تاریخی، آنان از درون آسیای وسطی؛ یعنی از ترکستان شرقی یا ترکستان چین تا دریای اورال و ایران و از آن‌جا با فاصله‌هایی تا رود دن و تا رود عظیم دانوب منتشر بوده‌اند. »
به گفتۀ شفایی کیو، «نامۀ تورانیان باستان» به این می‌پردازد که سکاها کی‌ها بودند؛ در کجاها و چگونه زندگی می‌کردند؛ مسیر مهاجرت‌شان از کجا شروع و به کجا منتهی می‌شود؛ نظام‌های سیاسی و اجتماعی و اقتصادی‌شان چگونه بوده‌اند؛ کدام امپراطوری‌ها و حکومت‌ها را در کدام سرزمین‌ها تشکیل دادند؛ با کدام تیره‌ها و امپراطوری‌های دنیا وارد جنگ و نبرد شدند و حاصل این نبردها چه چیزی بوده است، کجاها را فتح و تصرف کردند و کجاها در کدام دوره‌ها از دست‌شان رفتند؛ اوصاف و خصوصیات فردی و اجتماعی‌شان چگونه بودند؛ به چه چیزهایی باور داشتند؛ از نگاه نوع زیست و بودوباش به کدام دسته‌‌ها تقسیم می‌شوند و سرانجام به کدام تیره‌های دیگر منقسم شدند. وی تلاش کرده است که سکاها را به نیکویی معرفی کند و بگوید کدام ایل و تبار کنونی منشأ سکایی دارند و چگونه به این مرحله رسیده‌اند. در ذیل تا حدودی به چند و چون فصل‌ها و بخش‌های این کتاب پرداخته می‌شود.
جلد اول «نامۀ تورانیان باستان» در دو بخش، سی فصل و بیشتر از یک هزار و پنجاه صفحۀ قطع وزیری به چاپ رسیده است. این دو بخش به تاریخ تمدن‌های بشری و قوم سکایی قبل از اسلام اختصاص دارد. آقای شفایی کیو در این جلد به اوضاع و احوال بشریت در عصر دیرینه‌سنگی، معرفی تعدادی از تمدن‌ها و امپراتوری‌های آسیایی، اقوام و نژادهایی آسیایی، تاریخ افغانستان امروز یا آریانا و خراسان گذشته، ریشه و منشأ اقوام این سرزمین، تمدن‌ها و دودمان‌هایی که در این جغرافیا شکل گرفته و زیسته‌اند، تاریخ‌نگاری در افغانستان و مشکلات و انحراف‌هایی که در این زمینه به وجود آمده‌اند، پرداخته است. سکایی‌ها را از گذشته‌های دور بازشناخته و در مسیر زمان آن‌ها و کارها و کارنامه‌های شاهان و امپراتوری‌های‌شان را معرفی کرده است. در کنار این‌ها پابه‌پای اوضاع و احوال سیاسی، وضع فرهنگی و اقتصادی و علمی سکایی‌ها و زبان آن‌ها را نیز بررسی کرده است. آن‌چه در این کتاب مهم و ارزشمند است و محقق نیز در پی واکاوی و روشنایی‌انداختن آن است، تاریخ هزاره‌ها و زیست‌بودم دیروز و مسیر مهاجرت و وابستگی نژادی آن‌ها است. نویسنده در پی آن است تا بداند که اسلاف این قوم مربوط کدام تیره از تیره‌های قدیمی بشر بوده‌اند، اخلاف آن‌ها کدام تیره‌ها را تشکیل داده‌اند، در کدام عصری به این سرزمین آمدند و در گذشته کدام حکومت‌ها را تشکیل دادند، از لحاظ فرهنگی و رسم و رسوم، در چه وضعیتی زندگی داشته‌اند. در کنار این‌ها، تاریخ افغانستان و گذشتۀ تاریخی اقوام و نژادهایی که در این سرزمین زندگی می‌کردند و حکومت‌هایی که آن‌ها تشکیل دادند نیز معرفی شده‌اند. نویسنده دربارۀ تورانیان، سکاها و محل زندگی آن‌ها (ساکستان، سجستان و سیستان)، آریایی‌ها و چگونگی زندگی و منشأ آن‌ها، اقوام ماقبل آریایی، هزاره‌ها و ریشه‌های نژادی و قومی آن‌ها، مغول‌ها و امپراتوری‌ای که به وجود آوردند، و… تحقیقات ژرفی انجام داده است و اطلاعات مفید و مغتنم گرد آورده است. هم‌چنان آقای ناطقی شفایی کیو، رد سکاها را در کشورهای همسایه و سرزمین‌های دیگر هم گرفته است و گستردگی جغرافیای زیستی آن‌ها را در سراسر جهان دنبال کرده است. علاوه بر این‌ها، دربارۀ اشکانیان، پارت‌ها یا پارتیان، ساسانیان، تاها و کی‌پین، کوشانیان، کیداریان یا کوشانیان کوچک، یفتلی‌ها و مادها، سکاها در فلات ایران، ساکاها در عصر سلطنت اشکانیان، تغییر عنوان سکایی به ترکی، ترک‌‌ها و رتبیل‌شاهان و حتا یونانیان نیز پرداخته است. برعلاوۀ این‌ها، وضعیت اجتماعی و فرهنگی، اقتصادی و اعتقادی این اقوام را نیز معرفی کرده است.
جلد دوم «نامۀ تورانیان باستان» در هشت فصل و چهار صدو هفده صفحۀ قطع وزیری به چاپ رسیده است. این جلد را در حقیقت می‌توان «نامۀ بامیان» خواند؛ زیرا قسمت اعظم آن به اوضاع و احوال بامیان، سلسلۀ حکمراوایان یا شاهان (شاران) آن، گذشتۀ تاریخی، معرفی موقعیت جغرافیایی، وضعیت اجتماعی، اقتصادی و اعتقادی باشندگان دوره‌های مختلف این خطۀ باستانی، اختصاص یافته باشد. ناطقی شفایی کیو در مقدمه‌ای که بر این جلد نوشته است، یادآور می‌شود که مطالب این جلد، در اصل مطالب بازمانده از جلد پیشین است؛ چون بازمانده از جلد قبلی است، از یک سو ممکن اشتراکاتی داشته باشد و از سوی دیگر تکمیل‌کنندۀ بحث‌های جلد اول نیز هستند. وی خاطرنشان می‌کند که به دلیل زیادشدن حجم جلد اول که خسته‌کن می‌شد، تصمیم بر آن گرفته است تا در جلد جداگانه‌ای به چاپ برساند. آقای ناطقی یادآور می‌شود که قسمتی از تاریخ بامیان لادرک هست و تاریخ‌نگاران از این مدت جز نامی از شاهان آن، به نکات دیگر نپرداخته‌اند. وی در کنار این‌که با تفصیل به گذشتۀ تاریخی بامیان می‌پردازد، علل و عوامل به فراموشی سپرده‌شدن بامیان و تاریخ پربار آن را نیز شرح می‌دهد. به گفتۀ وی در منابع تاریخی، تاریخ‌نگاران قسمت زیادی از تاریخ بامیان را به باد فراموشی سپرده و از آن هیچ حرف و حدیثی را نقل نکرده‌اند، ممکن از روی عمد بوده یا هم از روی کمبود منابع. ناطقی اما خود با وجود این مشکل، دربارۀ شاهان و کارنامه‌های آن‌ها، زبان و ادبیات، دین و فرهنگ و وضعیت اجتماعی بامیان در دوره‌ها و حکومت‌های مختلف، به تفصیل بحث کرده است و این بحث را تا عصر حاضر ادامه داده، نکات ارزشمند و مفید را نقل کرده است. هم‌چنان موقعیت جغرافیایی بامیان که در دوره‌های مختلف متفاوت بوده، مناظر طبیعی و معادن و ساختار طبیعی آن را با استفاده از منابع مختلف معرفی کرده است. بامیان که یکی از مراکز مهم تاریخی دین بودایی بوده است و مجسمه‌های کوه‌پیکر بوداها نیز در دل کوه‌های آن موقعیت دارد، مؤلف را واداشته است که سری به دنیای بودا و دین بودایی نیز بزند و پیرامون آن نیز بحث‌های جالب و مفیدی داشته باشد. از سوی دیگر، بامیان که در گذشته معبر راه ابریشم و یکی از اطراق‌گاه‌های کاروان‌های تجارتی میان هند و چینن و اروپا بوده است، از لحاظ مواد تاریخی و فرهنگی نیز غنی است که آقای ناطقی شفایی در این خصوص نیز توجه جدی کرده است و تمدن بودایی و سایر تمدن‌هایی که در خراسان قدیم بوده، نیز معرفی کرده است. گفتنی است که سکاها، هزاره‌ها و ایل‌ها و قوم‌های هزاره‌گی را نیز هم‌چنان پی گرفته است و معرفی کرده است.
جلد سوم «نامۀ تورانیان باستان»، در چهار فصل، ۵۰۳ صفحۀ قطع وزیری تألیف شده است و به تاریخ غور، حال و احوال شاهان و سلسله‌هایی که در این خطه حکم‌رانده‌اند، پرداخته است. آقای ناطقی شفایی کیو، در مقدمۀ این فصل می‌نویسند:
«تحقیق و بررسی در موضوعات و مسائل تاریخی غور به سبب فقدان و یا حداقل، قلت منابع، کاری است دشوار و پیچیده که نمی‌توان به شیوه‌ای معمول و اسلوب سلف به تاریخ آن سرزمین پرداخت.» وی خاطرنشان می‌کند که در قسمت غور با کمبود و حتا نبود منابع تاریخی روبه‌روبه بوده است، نه تنها او، بلکه همۀ کسانی که در این راستا قدم و قلم برداشته‌اند، با چنین مشکلی روبه‌رو بوده‌اند.
جلد سوم نامۀ تورانیان باستان را می‌توان کتابی در تاریخ و گذشتۀ غور و غوریان (آن‌هایی که در غور زندگی کرده‌اند و هنوز هم زندگی می‌کنند) دانست؛ این‌که وجه تسمیۀ غور چیست، کدام دودمان‌ها در این سرزمین حکمروایی داشته‌اند، کدام تبارها زندگی کرده‌اند و هنوز هم زندگی می‌کنند، رسوم و عنعات آن‌ها، باورها و شیوه‌های زندگی‌شان، زبان و فرهنگ‌شان چه بوده‌اند، همۀ این‌ها را می‌توان در این کتاب خواند. همان‌گونه که در جلدهای پیشین نیز تأکید بر تاریخ هزاره‌ها بوده است، در این فصل نیز مؤلف از این نکته غافل نبوده است. وی نکات ارزشمندی را در تاریخ هزاره‌های ساکن غور قبل از اسلام و بعد از اسلام گردآورده است.
مؤلف همان‌گونه که در جلد دوم بامیان را به تفصیل معرفی کرده است، در این جلد غور و شاهان و قوم‌هایی را که در طول تاریخ در این خطه زندگی می‌کردند، معرفی کرده است. سلسلۀ شاهان غوری را به تفصیل معرفی می‌کند. در کنار این‌که به اوضاع سیاسی غور و سلسلۀ حکمرانان غوری پرداخته است، اوضاع فرهنگی و اقتصادی مردم این منطقه را نیز بیان کرده است.
مجموعه چهارجلدی این کتاب در فروشگاه مرکزی صبح امید ( کابل ـ مارکت ملی ـ کتابستان) و نمایندگی صبح امید در ایران ( قم ـ مجتمع ناشران) موجود است.
