خانه کتاب افغانستان
کمکاری شاعران قدرتمند یکی از عوامل رواج ابتذال در شعر
دومین نشست «سهشنبهها با کتاب افغانستان» به کوشش «خانه کتاب صبح امید» روز سه شنبه 2دلو/ بهمن 1397 و با حضور «محمدمحسن سعیدی» سرایندهی مجموعه شعر «سیپاره منم» و دیگر شاعران و نویسندگان در مجتمع ناشران شهر قم برگزار شد.
در این نشست محمدمحسن سعیدی شاعر پیشگام و شناختهشدهی مهاجر با محوریت مجموعه شعر «سیپاره منم» به بررسی موضوع «ابتذال در شعر» پرداخت. وی بحث ابتذال را یک بحث مشترک در تمامی هنرها دانست و افزود: ابتذال در هنر شامل ابتذال در شعر نیز میشود، هم از جهت اوصافی که برای مبتذل میشناسیم و هم علل و عوامل و زمینههایی که منجر به تولید اثر هنری مبتذل میشود.
سرایندهی مجموعه شعر «سیپاره منم» بحث از ابتذال را یک بحث دامنهدار تاریخی با تاریخی به درازای تاریخ ادبیات معرفی کرد و در مفهومشناسیاش گفت: دربارهی مفهوم ابتذال غالباً یک برداشت بسیار دمدستی وجود دارد و در مقابلش یک برداشت جامعتر و درستتر است. در برداشت غالب وقتی از ابتذال میگوییم مردم آثار مربوط به مسائل اخلاقی و جنسی را میفهمند. درصورتی که لزوماً ابتذال این نیست و همانطور که از خود کلمه ابتذال میفهمیم ابتذال به تعبیر امروزی یعنی یک چیز نازل و بیارزش، یعنی ارائه کار نازل و دم دستی و پیش پایی در هنر و شعر.
او ابتذال را نسبی دانست و گفت: معنی ابتذال به دیدگاههای افراد بستگی پیدا میکند و ممکن است در مورد تعداد کمی از آثار به اتفاق نظر برسیم که مبتذل هستند؛ مخصوصاً خود ارائهدهنده اثر ممکن است هیچوقت نپذیرد کارش مبتذل است. ابتذال نسبی است و درجات و ابعاد مختلفی دارد و گاهی به موضوع برمیگردد و گاهی به سبک و گاهی به اندیشه.
سعیدی شخصیت هنرمند را در پیوند نزدیک و تنگاتنگ با اثر هنری قلمداد کرد و اظهار داشت: نمیشود اثر مبتذل را از شخص جدا کرد! بالاخره این شخص یا کار را جدی نمیگیرد یا توانایی ارائه یک کار جدی را ندارد، از این دو حال خارج نیست و به این ترتیب اثر مبتذل ارائه میکند.
سرایندهی مجموعه شعر «غم عزیز» در توضیح این ارتباط افزود: یک وقت است شاعر یا نویسنده یا هر هنرمندی عمق فکری ندارد و به دنیا نگاه سطحی دارد. این آدم ممکن است از لحاظ زبان و تکنیک هم کارش خیلی قوی باشد، ولی کارش از لحاظ دید و اندیشه مبتذل درآید؛ ممکن است موضوعاتی که انتخاب میکند موضوعات خیلی سطحی و دم دستی باشند. درواقع توان فکریاش نمیکشد که کار عمیق و ارزشمند ارائه کند. یکبار هم است که هنرمند توانش را دارد، اما تحت تأثیر خواسته و سلیقه مخاطب و برای خوشایند مردم شعر سطحی ارائه کند و شروع به ارزانفروشی و فراوانفروشی نماید.
داور بخش ویژه افغانستان در یازدهمین جشنواره بین المللی شعر فجر بر سطحیبودن و عمیق نبودن اثر مبتذل تأکید کرد و گفت: کار مبتذل کار عمیقی نیست و یکی از خصوصیاتش سطحی بودن است. به هر موضوعی که میپردازد سطحی برخورد میکند و معمولاً موضوعات دم دستی را انتخاب میکند و گاهی هم دوست دارد درباره هر چیزی حرف بزند و حضور داشته باشد.
وی درباره نقش شاعران و هنرمندان در ترویج ابتذال هنری گفت: یکی از عوامل دیگر ابتذال در شعر این است که شعرای قدرتمند کمکار شدهاند و شعر مناسب روز و متناسب با دردهای مردم که هم قدرتمند باشد و هم منعکسکننده دردهای مردم نمیگویند یا کم میگویند و یا به زبانی میگویند که بدنه اصلی اجتماع و مخاطبان عادی نمیفهمند. به این ترتیب، بازار خالی میماند و بازار که خالی ماند کسانی وارد میشوند که حرفهای و قدرتمند نیستند، شاعر نیستند، شاعرنما هستند و کارهایی تولید میکنند که از لحاظ هنری بسیار مبتذل است ولی مردم با آنها ارتباط برقرار میکنند. اینجا میتوان تقصیر را به گردن شاعران قدرتمندی انداخت که کمکاری میکنند یا خیلی سیاست تمایز (تمایز به معنی کیفیت بالا) را در پیش گرفتند، به شکلی که حرفشان را جز یک تعداد معدود و انگشت شمار کسان دیگر نمیفهمند.
این شاعر و منتقد نقش عامل یادشده را در ابتذال بازار شعر بسیار مهم و تأثیرگذار دانست و گفت: برهمین اساس، اولاً مجموعههای شعر فاخر خیلی کم است و ثانیاً مخاطبانشان فقط شاعران هستند. به طوری که تولیدکننده کتاب شعر هم شاعر است و مصرف کنندهاش هم شاعر، از مجموعه شعرا بیرون نمیرود. این باعث میشود کسانی بیایند و به جای آنها شعرهایی با کیفیت نازل و پایین و سطحی به مخاطبان عمومی ارائه کنند، شعری که نه زبان درست، نه ساختار درست، نه عاطفه و نه اندیشه عمیقی ندارند و فقط به تناسب روز و پسند یک تعداد عام و شبه عام ارائه میکنند.
